Jesteś tutaj / Do poczytania dla rodziców i nauczycieli / Terapia Ręki rozwijanie sprawności motoryki małej u dzieci
Do poczytania...dla rodziców i nauczycieli
Terapia Ręki rozwijanie sprawności motoryki małej u dzieci
Zarówno w przedszkolu, jak i szkole można zaobserwować grupę dzieci, które wyraźnie deklarują brak chęci rysowania, malowania, lepienia, pisania, czyli ogólnej aktywności manualnej. Często wykazują nieprawidłowy chwyt kredki, a następnie przyboru do pisania.
Problemy manualne są jednak niesłusznie łączone przez rodziców lub nauczycieli wyłącznie z nieprawidłowym chwytem pisarskim lub też „brzydkim” pismem. Kłopoty z małą motoryką są często przejawem bardziej globalnych zaburzeń, a istoty problemu należy szukać u podstaw rozwoju dziecka.
Symptomy opóźnienia lub zaburzenia rozwoju małej motoryki zauważalne są już we wczesnym dzieciństwie. Na początku objawiają się one głównie obniżoną sprawnością w zakresie dużej motoryki, trudnościami z opanowaniem czynności samoobsługowych, a następnie dają wyraz zakłóceń czynności precyzyjnych tj.: rysowanie czy pisanie.
Niepokojące objawy dysfunkcji, które mogą wskazywać na zaburzenia małej motoryki dzieci:
- Niechęć do podejmowania aktywności ruchowej, czynności samoobsługowych (ubieranie, wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików) i manualnych (malowanie, lepienie z plasteliny, układanie drobnych przedmiotów), trudności w posługiwaniu się prostymi narzędziami.
- Opóźniony rozwój praksji (umiejętności planowania ruchowego dotyczącego zwłaszcza nowych czynności motorycznych).
- Obniżona precyzja i szybkość ruchów docelowych.
- Mała wyćwiczalność w zakresie opanowywania ruchów drobnych związana z nadmiernym lub obniżonym napięciem mięśni oraz brakiem koordynacji wzrokowo-ruchowej dotyczącej pracy palców, dłoni i przedramienia; problemy z koordynacją obu rąk podczas zabaw manipulacyjnych.
- Wydłużony czas opanowania oraz wykonania wyuczonych czynności motorycznej.
- Czynności wymagające dużej precyzji wykonywane są zbyt wolno lub za szybko i niedbale, szybkość ruchów dziecka nie jest dostosowana do zadania.
- Niechęć dotykania nowych i różnorodnych faktur.
- Dostarczanie sobie dodatkowych doznań proprioceptywnych i domaganie się zdecydowanego i mocnego ucisku dłoni (dziecko siada na własnych dłoniach, bardzo mocno zaciska ręce na przedmiotach, uderza rękami w przedmioty o ostrych i wyraźnych fakturach).
- Zbyt silne lub utrzymujące się ponad wiek rozwojowy występowanie synkinezji (współruchów towarzyszących ruchom docelowym) co świadczy o zaburzeniach rozwoju ruchowego, procesów automatyzacji czynności motorycznych.
- Zaburzenia napięcia mięśniowego (obniżony, podwyższony lub zmienny tonus mięśniowy), szczególnie w obrębie kończyny górnej i obręczy barkowej,
- Trudności szkolne ( obniżony poziom czynności grafomotorycznych, w tym techniki i tempa pisania, problemy z nauką przedmiotów, których opanowanie wymaga sprawności motorycznej, manualnej, czy rysunkowej: wychowanie fizyczne, plastyka, prace techniczne, geometria itp.),
- Zaburzenia logopedyczne dotyczące głównie planowania aparatu ruchowego mowy (kinestezji artykulacyjnej),
- Obronne mechanizmy emocjonalne objawiające się frustracją lub reakcjami negatywistycznymi, gdyż wysiłek włożony w pracę podczas wykonywania czynności manualnych (np. prace plastyczne, techniczne itp.) jest niewspółmierny do efektu końcowego, wtórne zaburzenia procesów motywacyjnych.
- Ruchy rąk należą do najbardziej skomplikowanych. Ręka to organ ruchowo - chwytno - badawczy - poznawczo – komunikacyjny, która „(…) jako wyspecjalizowany narząd, odpowiedzialna jest w naszym ciele za wiele funkcji. Jej doskonałość polega na tym, że służy nam jako silne narzędzie do popychania, podnoszenia ciężarów, siłowania się a jednocześnie potrafi wykonywać bardzo precyzyjne i skomplikowane ruchy jak szycie czy pisanie. Taka szeroka specjalizacja kończyn sprawia, że to w głównej mierze ich sprawność decyduje o poziomie funkcjonowania każdego człowieka. To, co czyni nasze ręce i dłonie czymś niezwykle wyjątkowym i fascynującym, to rozwój kory mózgowej i skomplikowany mechanizm nerwowy. Dzięki niemu jesteśmy w stanie zapoczątkować ruch, kontrolować jego trwanie, koordynować i płynnie zakończyć”[1].
- Odchylenia w zakresie funkcjonowania rąk są bardzo zróżnicowane. Mogą charakteryzować się istotnymi zaburzeniami praksji, całkowitą niezdolnością do kontrolowania ich ruchów, lub też drobnymi trudnościami grafomotorycznymi. Funkcja ręki jest ważna nie tylko dla codziennych czynności życiowych. Ręce dają możliwość inicjowania działań i rozwiązywania problemów, dostarczają narzędzi do wykonywania różnych czynności, wpływają jednocześnie na wszystko i wszystkich w otoczeniu dziecka. Mając sprawne ręce nie zastanawiamy się nad złożonością nawet tak prostych czynności, jak przekładanie kartek w książce, nawlekanie igły, zbieranie przedmiotów do jednego pojemnika, itp. Dopiero, gdy rytm, tempo i spójność jakiejś czynności zostaną zaburzone poprzez np.: skaleczenie, zwichnięcie, złamanie ręki, itd., zdajemy sobie sprawę ze swojego ograniczenia. [2] Ręka jest także bardzo ważnym organem sensorycznym, pozwalającym na rozróżnianie cech i właściwości przedmiotów między: twardym i miękkim, mokrym i suchym, zimnym i ciepłym, ciężkim i lekkim, płaskim i wypukłym, gładkim i chropowatym [3]. Czynności z zakresu motoryki małej pobudzane są przez naśladowanie, percepcję, motorykę dużą, a przede wszystkim koordynację wzrokowo - ruchową.
Pracując nad trudnościami manualnymi należy pamiętać, iż trudności z motoryką małą mają swoje podłoże w:
- złym przystosowaniu posturalnym,
- nieadekwatnym napięciu mięśniowym,
- osłabionych mechanizmach równoważnych,
- problemach z czuciem powierzchniowym,
- problemach z percepcją wzrokową,
- problemach z koordynacją wzrokowo-ruchową.
Kompleksowa Terapia ręki ma na celu usprawnianie tzw. małej motoryki, czyli precyzyjnych ruchów dłoni i palców, jak również dostarczania wrażeń dotykowych i poznawania dzięki nim różnych kształtów i struktur materiałów oraz nabywanie umiejętności ich rozróżniania. Wykorzystując odpowiednie ćwiczenia i zabawy, rozwija się sprawność ruchową całej kończyny górnej dziecka, sprawność manipulacyjną dłoni, umiejętność chwytu, koordynację pomiędzy dłońmi oraz doskonalenie czynności samoobsługi. W późniejszym czasie obejmuje też naukę pisania. Rozwój małej motoryki zawiera się w rozwoju psychomotorycznym dziecka i przebiega równolegle do jego całościowego rozwoju, stąd wszystkie proponowane zabawy mają odpowiednią kolejność i nie mogą być wprowadzane w sposób przypadkowy. Po indywidualnej ocenie problemów, od tego właśnie poziomu należy rozpocząć proces usprawniania, przechodząc kolejno do coraz wyższych poziomów, jeśli będą one w ogóle osiągalne, gdyż niektóre dzieci, ze względu na stopień swojej niepełnosprawności, nie będą w stanie tych najwyższych poziomów opanować.
Podstawą jest ogólny obraz dziecka (sposób poruszania, postawa, wyraźnie obniżone lub podwyższone napięcie mięśniowe, motywacja do podejmowania zaproponowanych zabawy i ćwiczeń). Następnie zwraca się uwagę na ułożenie barków, kontrolę głowy, ruchomość kończyn górnych, przykurcze, deformacje i niewygaszone odruchy. Kolejny etap to obserwacja funkcji kończyn górnych, a następnie sprawność dłoni (manipulacja). Ostatnim ogniwem oceny są umiejętności grafomotoryczne (styl pisania, sposób trzymania narzędzia pisarskiego).Oznacza to, że wszystkie działania proponowane w trakcie terapii są odpowiednio dobrane nie tylko do poziomu manualnego dziecka, lecz także do poziomu jego funkcjonowania poznawczego[4].
Sprawność motoryczną musimy wykształcać poprzez ciągły, swobodny ruch a także działania sterowane, które poprawiają ogólną sprawność ruchową ciała. By prawidłowo stymulować rozwój ruchowy dziecka należy zatem pamiętać, że zaczyna się on od motoryki dużej (ogólnej sprawności ruchowej) a późniejszym etapem jest rozwój motoryki małej. Istotne jest także to, aby ćwiczenia miały formę zabawy, przez co dzieci będą wykonywać je dużo chętniej, pojmując wykonywanie zadania jako przyjemność, a nie żmudną pracę.
Rodziców, których niepokoją trudności manualne swoich dzieci, zapraszam na konsultacje w poradni.
pedagog – Aneta Piotrowska -Sołtys
Źródła:
[1] Wioletta Bartkiewicz, Aneta Giczewska - artykuł z miesięcznika "Przyjaciel", www.acentrum.pl
[2] Usprawnienie czynności rąk dzieci z MP. Poradnik logopedyczny. http://poradnik-logopedyczny.pl
[3] Ibidem oraz: Terapia ręki. Wioletta Bartkiewicz, Aneta Giczewska. Acentrum Szkolenia, Warszawa 2014
Dyspraksja. Rozwojowe zaburzenia koordynacji. A.Kirby. Fundacja .Szkoła Niezwykła, Warszawa 2010