Podstawowym przejawem budowania więzi jest podejmowanie z dzieckiem codziennego dialogu na wszelkie tematy, nawet najtrudniejsze. Szczególnie cenne jest być otwartym i dyspozycyjnym na te momenty, w których dziecko samo ma potrzebę rozmawiania oraz bardziej wsłuchiwanie się w to, co ono do nas mówi, niż „zalewanie” go własnymi informacjami czy pytaniami.

Dla niektórych wydaje się to być oczywiste. Dla innych pytanie „Czy z małym dzieckiem rozmawiać o seksie?” nadal pozostaje bez odpowiedzi, budzi obawy i konsternację.

W artykule swoim chciałabym Państwa uwrażliwić, a nawet zachęcić do podejmowania takich rozmów, ponieważ mam przekonanie, że kiedy dziecko pyta, jego prawem jest otrzymać odpowiedź.

 Najpierw przedstawię kilka podstawowych wskazówek dotyczących wychowania seksualnego dla dzieci i młodzieży. 

1. Wychowanie seksualne zaczyna się już od momentu narodzin dziecka, a nawet jeszcze w okresie rozwoju prenatalnego, kiedy to rodzice dowiadują się, czy to chłopiec czy dziewczynka. Akceptacja jego płci ma kluczowe znaczenie dla jego dalszego rozwoju, a szczególnie kształtowania własnej tożsamości.
2. Nikt nie zastąpi rodzica w obszarze wychowania seksualnego własnego dziecka. Jest on najbliższą osobą, która zna i rozumie swoje dziecko oraz umie wyczuć jego potrzeby. W kontakcie z nim możliwa jest, tak potrzebna tutaj, atmosfera zaufania, intymności i delikatności. Szkoła odgrywa tutaj rolę jedynie pomocniczą. 
3. W postawie rodzica niezmiernie ważna jest otwartość na wejście w ten obszar zagadnień,  nie lękliwość, przesadna wstydliwość,  poczucie tabu, niedopowiedzenia czy uniki. Taka otwartość pełna wrażliwości, szacunku i godności, chroni przed brutalnym uświadamianiem z zewnątrz czy też urazami i postawami lękowymi dziecka.
4. Warunkiem dobrego wychowania seksualnego jest posiadanie przez rodzica jasno określonego celu. Pomocne jest - zastanowić się, czy chcę, czy jest dla mnie ważne wychować dziecko do dojrzałej miłości, trwałego małżeństwa czy odpowiedzialnego rodzicielstwa. 
   Odpowiedź na te pytania, dla niektórych, może wydaje się oczywista i zbędna; jednak aktywne, świadome sformułowanie przed sobą własnego przekonania w tej sprawie, dyktuje kierunek dalszych podejmowanych przez rodzica działań w tym zakresie.
5. W wychowaniu seksualnym istotne jest integralne podejście. Oznacza to, że płciowość nie jest czymś oderwanym od pozostałych obszarów w życiu dziecka. Jego rozwój przebiega całościowo, to znaczy, że na sferę seksualną ma wpływ wymiar intelektualny, emocjonalny, społeczny, duchowy.
6. W oddziaływaniu rodzica na dziecko można wyróżnić trzy aspekty:                                                               
   1.  Co rodzic myśli o seksualności, czym ona dla niego jest, jaką stanowi dla niego wartość w powiązaniu z innymi wartościami?
   2. Przekaz, jaki daje swoim życiem w kontekście wyznawanych wartości, a szczególnie to, co dzieje się w jego relacji ze współmałżonkiem. Tutaj dziecko dzięki rodzicom poznaje i uczy się, co to znaczy: kobiecość, męskość, macierzyństwo czy ojcostwo, pełnione przez nich role i zadania w różnych przejawach codziennego życia.
   3. Przekaz słowny, który ważny jest od najmłodszych lat, a nabiera szczególnego znaczenia w okresie dorastania.

Jak rozmawiać? Proponuję kilka wskazówek:

 

•  Mówić prawdę:
  • konkretnie, jasno i treściwie
  • operować zwyczajnym i prostym językiem
  • nie mówić wszystkiego, co się wie, wyczekiwanie na kolejne pytanie to umiejętność słuchania 
  • rezygnować z odpowiedzi wymijających
  • mówić najpierw o prawidłowościach 
• Nie odpowiadać pytaniem na pytanie – udzielić informacji, a nie  przesłuchiwać.
• Nie reagować zbyt emocjonalnie – starać się odpowiadać spokojnie na każde, nawet  najtrudniejsze i zaskakujące pytanie. 
•  Nie wyprzedzać pytań dziecka  - one wyznaczają, kiedy rozpocząć rozmowę i w jakim zakresie. Jeśli rodzic jest przekonany, że dziecko zetknęło się z pewnymi seksualnymi treściami, powinien podjąć inicjatywę w rozmowie.
• Uszanować swoje prawo do intymności - kiedy dziecko nieświadomie dopytuje o bardzo osobiste przeżycia rodzica – taką sytuację można  wykorzystać, aby zapoznać dziecko z obszarami chronionymi prywatnością. 
• Odpowiedź można odłożyć na później, bo nie każda sytuacja i miejsce jest   właściwe. Rodzic powinien dotrzymać obietnicy i pierwszy wrócić dorozmowy. 
• Wyjaśniać seksualność w kontekście miłości, piękna i dobra. 

Na co warto szczególnie uwrażliwić dziecko w okresie dojrzewania?

1. Płciowość jest czymś ogromnie ważnym. Służy dwóm największym wartościom: miłości i życiu. Poprzez seksualność mężczyzna i kobieta tworzą intymną więź małżeńską i wyrażają sobie miłość oraz mogą zrodzić nowe życie.
2. Skoro płciowość jest tak cennym skarbem, to naturalnym wyposażeniem człowieka dla ochrony jego intymności jest poczucie wstydu, które należy prawidłowo rozwijać pomiędzy dwoma skrajnymi postawami: z jednej strony bezwstydem, z drugiej  nadmierną wstydliwością.
3. W okresie dorastania normalnym i rozwojowym zjawiskiem jest ujawniające się mimowolne, uwarunkowane psychofizjologicznie pobudzenie seksualne. Warto, aby młody człowiek nie przyjmował tego z nadmiernym niepokojem i lękiem, a raczej nawet przyjął ten stan z akceptacją i zrozumieniem, że jest to oznaka  procesu dojrzewania.
   Natomiast czymś innym jest szkodliwe, mogące prowadzić do uzależnienia  rozbudzanie siebie seksualnie poprzez wchodzenie np. w pornografię. 
4. W okresie dorastania, w rozwoju psychoseksualnym istnieją różnice   między chłopcami a dziewczętami  w przeżywaniu tego okresu. Chłopcy pod wpływem hormonów bardziej skoncentrowani są na cielesnym wymiarze seksualności, dziewczęta na miłości platonicznej, uczuciowej. Rozbieżność ta, występująca na tym etapie, nie sprzyja zbliżeniu  obu płci w wymiarze seksualnym. Czas wstrzemięźliwości seksualnej to czas, by głównie poprzez koleżeństwo i przyjaźń uczyć się wzrastania ku dojrzałej miłości, której nie należy utożsamiać ze stanem chwilowego zakochania i zauroczenia. 
5. Młodzież na tym etapie powinna mieć dostęp do konkretnych informacji  o szkodliwych skutkach ubocznych działania środków antykoncepcyjnych oraz uzyskać rzetelną wiedzę o metodach naturalnego planowania rodziny, która będzie sprzyjać kształtowaniu postawy odpowiedzialnego rodzicielstwa. 
6. Czas dojrzewania to czas pytań i odpowiedzi stawianych sobie również przez rodziców. Czy niezależnie od własnych, może nawet trudnych doświadczeń w tej dziedzinie życia, zależy mi na uchronieniu własnego dziecka przed ryzykownymi zachowaniami w sferze seksualnej, wczesną inicjacją, presją seksualną czy niedojrzałością emocjonalną, która uniemożliwiałaby zbudowanie trwałych więzi w małżeństwie? 
7. W związku z powyższym, aby  dziecko umiało odeprzeć wszelką presję ważne jest, by podjęło pracę nad kształtowaniem własnego charakteru i twórczo przeżywało czas dorastania. Umacniane w ten sposób poczucie własnej wartości i szacunek dla siebie samego będą mocnym czynnikiem chroniącym przed zagrożeniami.

 

    Jak rodzic może pomagać w rozwijaniu poczucia własnej wartości ?

 

• pokazuj dziecku, że je kochasz (słowem, gestem)
• poproś, żeby ci powiedziało, co interesującego moglibyście robić razem - weź pod uwagę  jego pomysły i propozycje, a będzie czuło się ważne w twoich oczach
• dziecko ma prawo się pomylić – jeśli popełni błąd, nie wychodź z siebie, pomóż i pokaż mu, jak go naprawić
• krytykuj zachowanie, a nie człowieka (zdecydowanie i stanowczo, ale również z miłością i troską)pomóż dziecku poczuć się odpowiedzialnym ( za jakąś ważną rzecz, na jego miarę), to buduje jego wiarę we własne możliwości
• chwal dziecko jak najczęściej, głównie za wysiłek, a nie jedynie za efekt
• naucz dziecko relaksować się i twórczo przezwyciężać stres i przeciwności
• pozwól mu mieć swoje zdanie (to element niezbędny w rozwoju) – tylko wtedy będzie możliwy swobodny i otwarty dialog

          Młodzi ludzie potrzebują ideałów, by wzrastać i dojrzewać. 

         

 Jak najlepiej możemy uwrażliwiać nasze dzieci na wartości?

 

• Twój osobisty przykład jest dla dziecka  wzorem tego, co głosisz.
• Miłość między rodzicami więcej znaczy niż  „doskonale” opanowane techniki rodzicielskie.
• Rodzic kochający i stanowczy to postawa najbardziej sprzyjająca wprowadzaniu dziecka w normy i zasady a także świat wartości.
• Jeśli wydaje ci się, że do tej pory często zawodziłeś
  • nigdy nie jest za późno na to, aby zacząć czynić to, co właściwe. 
• Dzieci przebaczają i zapominają szybciej i na dłużej niż rodzice 
  •  kiedy coś popsujesz, praktykuj to, co głosisz: powiedz „przepraszam” szczerze i tak szybko, jak potrafisz.
• Żaden rodzic nie jest samotną wyspą – wykorzystaj pozytywny wpływ jego rówieśników i innych dorosłych.
• Ostatecznie dzieci podejmą własne decyzje – nie możesz odebrać im wolności w dokonywaniu własnych wyborów.
• Nie zniechęcaj się i nie pomniejszaj swojej wartości – niech twój obraz siebie jako rodzica wynika z jakości twojego własnego życia, a nie z tego, w jakim stopniu dziecko dostosowuje się do twoich życzeń. Ufaj, że dobro zwycięży.

materiał opracowała na podstawie literatury psycholog
Ewa Chmielnicka

Bibliografia:

1. Wójcik E.: Jak rozmawiać z dzieckiem o seksualności. PAX, Warszawa 1998.
2. Kwiek M., Nowak I.: Dorastanie do miłości. Oficyna Współczesna, Wrocław 1994.
3. Król T. (red.): Wędrując ku dorosłości. Wydawnictwo Rubikon, Kraków 1999.
4. Babik M.: Tato! Gdzie ja mam te plemniki? Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2013.
5. Lewis P.: Jak nauczyć dziecko sztuki życia. Wydawnictwo Rodzinny Krąg, Warszawa.
6. Pacewicz A.: Jak pomóc dziecku nie pić. PARPA, Warszawa 1993.
7. Vogler R.E., Wayne R.B.: Nastolatki i alkohol. Kiedy nie wystarczy powiedzieć „nie”. PARPA, Warszawa 1999.
8. Zajączkowski K.: Profilaktyka uzależnień a wartości. Wydawnictwo Jedność, Kielce 2002. 
9. Router M.: Seksualność u dziecka. ESPE, Kraków 2004.
10. Augustyn J.: Integracja seksualna. Wydawnictwo M, Kraków 19